Het Samanidenmausoleum is het mooiste voorbeeld van vroeg-islamitische monumentale bouw in Centraal Azië. Ismael Saman die regeerde tussen 892 en 907 liet ter ere van zijn vader dit grafmonument bouwen. Na zijn dood is hij begraven naast zijn vader. Waarschijnlijk is dit het eerste mausoleum in zijn soort in Centraal Azië. In de vroege eeuwen van de islam was het bouwen van grafmonumenten voor wereldlijke leiders verboden. Later ging men steeds soepeler om met deze regels. Het mausoleum is zo prachtig intact gebleven omdat het het eeuwenlang onder het woestijnzand heeft gelegen. Pas in 1934 is het herontdekt op een grote begraafplaats van recentere datum. Het is toen vrijgemaakt, licht hersteld en rondom is een aangenaam park aangelegd.

Het gebouw is verrassend sober voor een koninklijk mausoleum. Een eenvoudige combinatie van twee geometrische basisvormen, het vierkant en de bol. Deze twee vormen hebben een symbolische betekenis: de kubus staat voor de aarde, de bol voor de hemel. Samengevoegd vormen ze een model van het universum. Deze structuur is een directe afleiding van de architectuur van de eerste vuurtempels zoals die gebouwd werden door de mazdeistische Sassaniden.

Er zijn nog meer Sassanidische invloeden te herkennen. Net onder de dakrand aan de buitenkant bevindt zich een ketting van cirkelvormige ornamenten. Deze Sassanidische parels herinneren aan een versiering die veel gebruikt werd in paleizen uit de pre-Arabische periode. In de bouwstijl zijn ook Sogdische invloeden te zien: de in de muur gebouwde zuilen, de arcade als toegangspoort en de kleine gladgewreven bakstenen als decoratie. Het belangrijkste element van het mausoleum zijn de baksteendecoraties. Er zijn maar liefst 17 verschillende patronen toegepast.

Jaren na het overlijden van Ismael kwamen nog mensen naar zijn graf om hem goede raad te vragen. De mensen schreven hun vraag of wens op een papiertje en stopten het in een spleet in de muur. De volgende ochtend was de vraag beantwoord. Dit verhaal hangt samen met een ander verhaal. Het schijnt dat Ismael regelmatig tot zijn overleden vader bad en hem steun vroeg. Om ongestoord naar het graf te kunnen gaan liet hij er een tunnel vanuit de citadel naartoe graven. Deze zou na zijn eigen overlijden voor hetzelfde doel gebruikt worden door de raadsheren van het hof om ongezien de vragen van de bevolking te kunnen beantwoorden.

Het graf van Ismael is zijn bijna magische aantrekkingskracht in al die eeuwen niet verloren, ook niet voor de Boecharioten. Dagelijks komen er mensen om te bidden en kleine rituelen uit te voeren. Je ziet het nooit maar het gebeurt wel: voor het mausoleum is een klein altaar waar gelovigen af en toe vuur stoken: een restant uit het Mazdeistische verleden van de stad. Al de gelovigen weten het: een keer om het mausoleum lopen en je komt ooit terug in buchara. Drie keer en je wens komt uit. Veertig keer en al je zonden zijn vergeven.

Chasma Ayub

In een tijd van grote droogte kwam de profeet Job (Ayoeb) in Buchara aan. Hij zag het leed van de mensen en wilde hen helpen. Hij sloeg met zijn staf op de grond en een bron met koel helder water ontsprong. Boven de bron staat een typisch gebouw dat in drie periodes is opgericht.

Het oudste gedeelte stamt uit de 12de eeuw. Arslan Khan uit de Karachanidendynastie gaf hiervoor de opdracht. Hij liet een soort toren bouwen met een conisch dak. Het is een opmerkelijk deel, heel sober en streng. Opvallend is dat binnen- en buitenkant sterk verschillen. De buitenkant van het dak is een kegelvorm, de binnenkant is een halfronde koepel.

In de 14de en 16de eeuw zijn er twee delen bijgebouwd. Sommige kunsthistorici beweren dat er een verband is tussen de veroveringen van Timur en de atypische vorm van het dak. Na zijn verovering van Chorasmie haalde hij architecten naar Buchara en Samarkand. Als herinnering aan hun geplunderde en platgegooide monumenten bouwden ze de koepel in hun eigen stijl namelijk kegelvormig (Khwarazm-style).

Het belang van water voor deze woestijnstad is nu nog steeds zichtbaar. Vooral vrouwen komen hier geregeld om van het bronwater te drinken. Samen met het gebed schijnt het een helende werking te hebben.

In de Tsjasma i Ayub is een permanente tentoonstelling over water. 

Voor en naast de bron van Job ligt de bazaar.