Abdulaziz Khan Madrassah en Ulug Beg Madrassah

Twee verschillende stijlen uit twee eeuwen zijn gecombineerd in dit bijzondere kosh (= twee) ensemble. In een kosh ensemble staan twee gebouwen (meestal madrasa’s) tegenover elkaar waarbij het lijkt alsof de ene gespiegeld is in de andere. Dit is gebruikelijk in Buchara. Deze twee madrasa’s representeren de twee dynastieën die over Buchara hebben geheerst: Timuriden en Ashtarkhaniden.

Ulugbek Madrassah is gebouwd door de Timur Lenk’s kleinzoon Ulug Beg. Hij liet enkele madrasa’s bouwen waarvan er drie nog overeind staan: in Samarkand, Buchara en Gizjdoevan. Die van buchara is de oudste, gebouwd in 1417. Ze is vrij klein, 40x51m en is de afgelopen jaren volledig gerestaureerd en in zijn oude luister hersteld. In de kalligrafie boven de toegangspoort staat het motto: Het is een plicht van iedere moslim, man en vrouw, om kennis te vergaren. Hieruit blijken Ulug Begs vooruitstrevende ideeën van islam en wetenschap. De pisjtak geeft toegang tot een hal met een twaalfzijdige koepel van baksteen versierd met toefjes blauw. Links van deze hal bevindt zich een moskee en rechts een leslokaal. Rond een binnenplaats liggen twee etages met cellen voor studenten. Veel cellen zijn inmiddels in beslag genomen door verkopers van prullaria maar toch straalt de madrasa een serene rust uit.

De vooralsnog niet gerestaureerde Abdulaziz Khan madrasah is gebouwd in 1652 door abdulaziz Khan. Het was de laatste groots opgezette madrasa in Buchara. Deze heeft een heel ander karakter dan zijn overbuur. Over het algemeen zijn de versieringen in de loop der eeuwen veel verfijnder geworden. De Abdulaziz Khan madrasa heeft dezelfde opbouw als zijn overbuur maar de pisjtak en een groot aantal vertrekken zijn rijkelijk versierd met moekarna’s, pleisterwerk en muurschilderingen. De gevels zijn bovendien gedecoreerd met kleurrijk majolika terwijl de Ulug Beg madrasa voornamelijk met mozaiek is bekleed. In de moskee van de madrasa, rechts van de ingang, is een tentoonstelling ingericht van driedimensionale decoraties zoals de moekarna’s, het stalactietgewelf. In het leslokaal links van de ingang zijn in de muurschilderingen enkele Chinese motieven te zien.

In Bukhara en centraal Azië is de Abdulaziz Khan madrasah gekend voor zijn rijke versiering van de facade, portaal en interieur. Ze was gebouwd op het perzische model met een grote binnenkoer, verdeeld door vier iwans. Interessant is de versiering van de muren met tekeningen, die een innovatie waren van de traditionele architectuur in die tijd. Het portaal van de madrasa is versierd met de Chinese draak en een Semurg, een legendarische Perzische vogel.

Het Museum van houtbewerking in de Abdulaziz Khan Madrassah, toont de mooiste collecties van houtsnijwerk. De 16de-18de eeuwen waren gekenmerkt als een bloeiende periode voor de Bukharan school of wood carvers. Een grote reeks werken werden uitgevoerd in moskeeën, madrasa’s, poorten, deuren en grafstenen. Het museum werd ingericht in 1988 en toont deuren, stoelen, luiken en stempels gemaakt uit perenboomhout (19de-20ste eeuw).

Magok-i-Attari-moskee

De Russische archeoloog Sjiskin vond dit ook al een bijzonder interessante moskee. In 1934 kwam hij vanuit Moskou naar Buchara en hoorde er de verhalen en legendes van de verzonken moskee. Vooral de naam van de moskee fascineerde hem. De tweede helft van de naam was snel verklaard. Bij de moskee waren de verkopers van medicinale kruiden gevestigd, Attaron. Was Magok een verbastering van Mach, de naam van de legendarische prins uit de begintijd van de stad? Dan zou dit wel de oudste tempel van Buchara kunnen zijn. In de schaduw van een boomgaard zou prins Mach daar op een troon gezeten hebben en iedereen aangemoedigd hebben afgodsbeeldjes te kopen. Op de plek waar zijn troon stond zou een tempel gebouwd zijn. De archeoloog kreeg na lang aandringen toestemming om in de moskee te gaan graven. In een hoek direct rechts achter de ingang is het werk van Sjiskin nog steeds te zien. Nadat hij ongeveer een meter zand had weggehaald stuitte hij op de resten van een moskee gebouwd door de Arabieren. Daaronder vond hij resten van een vuurtempel. Dit had hij wel verwacht omdat het toen al algemeen bekend was dat voor de Arabische invasie de bewoners voornamelijk mazdeisten waren. Sjiskin was met die vondst nog lang niet tevreden en groef verder. Weer ongeveer een meter lager kwam hij bij een laag vol artefacten die erop wees dat ere een boeddhistisch heiligdom had gestaan. Een interessante ontdekking maar Sjiskin had het vermoeden dat er nog meer moet zijn. Na ongeveer een jaar graven kwam hij bij de oudste laag. Hier vond hij wat hij zocht: de resten van een heidense tempel en een aantal afgodsbeeldjes. Zou de legende dan toch waar zijn dat twee keer per jaar op deze plaats een grote jaarmarkt gehouden werd? De moskee in zijn huidige vorm is gebouwd in opdracht van Arslan Khan, dezelfde die ook Chasma i Ayub en de Kaljan minaret liet bouwen in twaalfde eeuw. Het toegangsportaal ligt beneden het huidige straatniveau en is zeer het bekijken waard. Het is een meesterwerk van verschillende materialen en stijlen die voorgaande periodes in herinnering roept. Het bestaat uit bewerkt albast, gladgewreven baksteen, terracotta en geglazuurde tegels.

Voor de constructie van de eerste synagoge hebben de joden in Bukhara een plaats gedeeld met de moslims in de moskee. Sommigen zeggen dat de joden en moslims tegelijk en naast elkaar baden. Andere bronnen wijzen erop dat joden na moslims baden. De moskee is ook bekend als een van de oudste bestaande moskeeën in centraal Azië en een van de weinige overlevende gebouwen in Bukhara van de tijd voor de Mongoolse invasie. In de twaalfde eeuw, toen Kara-Khanids regeerden in Bukhara, werd de moskee grondig verbouwd. Ze kreeg ook een nieuwe zuid-facade. In het midden van de vijftiende eeuw werd ze gerestaureerd en een nieuw portaal met iwan werd gebouwd langs de oostkant. In het begin van de 1930s werd de moskee opnieuw gerestaureerd.

De gids valt helemaal uit de lucht als we hem dit vertellen en ook de suppost van het tapijtenmuseum dat erin gevestigd is, heeft geen idee waar we het over hebben. Dat Joden en Moslims hier ooit samen hebben gebeden kan hij al helemaal niet geloven. Indoctrinatie in de 21ste eeuw !?!