De overblijfselen van het Ak-Sarai paleis

Shakhrisabz is, boven alles, geassocieerd met het Ak-Saray paleis. Vele wonderlijke legendes zijn verbonden aan de geschiedenis van het bouwen van deze constructie.  Volgens een van hen dacht Timur aan het denken van een prachtig gebouw, hij riep een architect bij zich en legde zijn bedoeling uit.  Na te hebben geluisterd naar zijn heerser,  vroeg de archtitect om toegelaten te mogen worden in de schatkist van de staat.  Toen hij toelating kreeg, begon de handwerkman funderingen te maken van klei en golu, in het zicht van Timur.  Toen hij zag dat de heerser niets deed, brak hij de funderingsblokken op en bracht het goud terug naar de thesaurie.  Toen vroeg Timur : "Waarom deed je dat ?" en de architect antwoordde : "Om zeker te zijn van uw vastberadenheid om te starten met het bouwen van een gebouw dat een enorme besteding zal eisen."

Een tweede legende vertelt dat, nadat het hoofdgebouw was afgewerkt, Timur begon zijn handwerkslieden te vertellen zicht te haasten met de afwerking van de decoratie aan het paleis.  Maar toen ze niet gehaast waren om het gebouw te bedekken met majolica en mozaieken, verzocht de heerser om zijn architect bij hem te brengen.  Toen bleek dat die was verdwenen na een ketting in het midden van de centralle boog in het paleis te hebben gehangen.  Omdat geen andere handwerksman of  gelijke gevonden kon worden, bleef het geouw onafgewerkt.  Wat later verscheen de architect plotseling en, na zich ervan te hebben verzekerd dat de ketting aan de boog nu aanzienlijk lager was, startte met het decoreren van het gebouw.  Toen Timur een verklaring eiste van zijn vreemde vlucht en plotselinge terugkomst, antwoordde de architect : "Ik durfde het bevel van mijn koning niet ongehoorzaam zijn, maar ik kon het ook niet uitvoeren.  Een strenge straf zou mij in beide gevallen ten deel zijn, want zo een majestueus gebouw moest zich zetten en neerzingen in de grond, anders zou alle decoratie vernietigd worden.  De heerser apprecieerde zijn wijsheid en vindingrijkheid.

De bouw van het paleis in Shahrisabz nam meer dan een kwarteeuw in beslag.  De Spaanse ambassadeur, Ruy Gonzalez de Clavijo, die door Shahrisabz reisde in 1404 op weg naar het hof van Timur in Samarkand, was verbijsterd en gecharmeerd door het architecturale mirakel, en hij maakte er een gedetailleerde beschrijving van, wel opmerkende dat de luisterrijke versiering van het paleis nog steeds niet afgewerkt was.  Het uitzicht, de schaal en artistieke uitzicht van Ak Saray kan opnieuw samengesteld worden uit beschrijvingen van tijdgenoten en ooggetuigen, en ook uit archeologische opgravingen op de site.  Volgens geschreven bronnen bestond het paleis uit verschillende statige woon- of dienstvertrekken, gegroepeerd rond aparte binnenplaatsen.

De schaal van het paleis is indrukwekkend : de centrale binnenkoer alleen al, die gereconstrueerd is, was 120 - 125 m breed en 240 - 250 m lang. De grootte van de andere binnenplaatsen en van de buitenmuren van het paleis is niet gereconstrueerd omdat de microrelief ernstig verstoord is in de 15th - 16th eeuwen.  Een berekening van de proporties van de overlevende elementen van de site maakt het redelijk zeker dat de hoogte van het hoofdportaal 70 m was. Daarboven waren boogvormige pinnacles (ko'ngra), terwijl de hoektorens op een veelhoekige sokkel tenminste 80 m hoog waren.  Het hoofdportaal was tenminste 50m breed en de boog had de grootste spanwijdte in Centraal Azie : 22,5m.

Het architecturale decor, met een breed scala aan ontwerpen en kleuren, is vooral opmerkelijk in de artistieke uitstraling van Ak-Saray. Bij het gebruik van verschillende technieken hielden de ambachtslieden echter in gedachten dat het hoofdportaal van het paleis naar het noorden was gericht, richting de hoofdstad Samarkand. Gezien het slechte licht, gebruikten de architecten hier alleen een vlakke segmentering en dus een continue decoratieve behandeling. Het gebruik van bakstenen mozaïekwerk, voornamelijk donker en lichtblauw van kleur, dat grote geometrische en epigrafische ontwerpen vormt op een achtergrond van gepolijste bouwsteen, geeft het portaal een speciale zachtheid van kleur en een sfeer van groot mysterie.
Het verschillende mozaïek- en majolica-werk in de nis van het portaal is bijzonder verfijnd en zeer gekleurd. De subtiel uitgevoerde bladvormige versiering bevat voortreffelijke kalligrafische inscripties van hoofdzakelijk Koranische inhoud, hoewel seculiere ook worden gevonden. In het midden van de decoratieve gevel is een inscriptie bewaard gebleven, met de datum van voltooiing, 798 (1395 - 1396), en de naam van de ambachtsman, Muhammad Yusuf Tebrizi (uit de Azeri stad Tabriz). Volgens Clavijo, die Ak-Saray bezocht, "was in dit paleis een zeer lange ingang en een zeer hoog portaal, en bij de ingang waren rechts en links bakstenen bogen bedekt met tegels beschilderd met verschillende ontwerpen. Onder deze bogen was wat eruit zag als kleine kamers zonder deuren, en de vloer erin was bedekt met tegels. Dit werd gedaan zodat mensen daar konden zitten toen de koning aanwezig was. Daarachter was een andere deur en daarna een grote binnenplaats, geplaveid met witte platen en omgeven door rijkelijk versierde galerijen. In het midden van de binnenplaats was een grote vijver. De binnenplaats was ongeveer 300 passen breed en gaf toegang tot een groot huis, waarin een zeer hoge en brede deur stond, versierd met goud, azuurblauw en tegels van zeer fijn vakmanschap. In het midden, boven de deur, was een leeuw afgebeeld, liggend in de zon, en precies hetzelfde beeld was te vinden aan de randen. Dit was het plan van de koning van Samarkand. De gezanten werden meegenomen om naar de kamer te kijken die de koning had aangewezen om met zijn vrouwen te zitten en te feesten, zeer ruim en luxueus. Vroeger was het een grote tuin met veel schaduwrijke en diverse fruitbomen. Binnenin waren veel zwembaden en kunstig gelegen weiden. Bij de ingang van deze tuin was er zo'n enorme ruimte dat veel mensen zich hadden kunnen vermaken daar in de zomer naast het water en onder de schaduw van de bomen. Het vakmanschap in het paleis is zo luxueus dat, om alles goed te beschrijven, men het een voor een moet gaan bekijken."

Het Ak-Saray-paleis is een grandioos stuk civiele architectuur, en niet alleen volgens Centraal-Aziatische normen. De historische traditie schrijft de vernietiging van het majestueuze bouwwerk toe aan Abdullakhan, die tijdens een van de belegeringen van niet-gesubduceerde Shahrisabz wordt verondersteld de prachtige structuren van Timur en zijn nakomelingen te hebben gesloopt. Hoe het ook zij, van het ooit luxueuze koninklijke paleis bleven in de tweede helft van de 18e eeuw alleen de pilaren en een deel van de boog van het hoofdportaal over.